بعضی از کلمات هستند که بطور روزمره از آنها استفاده میکنیم، موقع استفادهشان هم شک و تردیدی در استفادهشان نداریم، اما اگر کسی ازمان معنی دقیق کلمهی استفاده شده را بپرسد ممکن است دست و پا بزنیم و جواب دمدستیای نداشته باشیم. حتی ممکن است یادمان بیاید که اصولن خودمان هم هیچوقت معنی کلمه مورد استفادهمان را بررسی نکردیم، صرفن به مرور زمان مصادیق استفادهاش را پیدا کردهایم و بعد هرچه گذشته مفهوم کلمه موردنظر در ذهنمان تراش خورده و هویتش شکل گرفته.
طولانی بودن فرایند شکلگیری معانی این نوع کلمات باعث میشود فراموش کنیم که اینها را نمیتوان توی فرهنگ لغات یافت و همین نکته باعث میشود که در مقابل پرسش انتزاعی «بالاخره معنیش دقیقن چیه؟» هیچ جواب شسته و روفتهای نداشته باشیم. کلمهی جوگیر و مشتقاتش (جوزده، توی جو، جو-نورد) قطعن جزو این دسته کلمات هستند.
ممکن است به صورت روزمره بارها از این کلمه استفاده کنیم اما متاسفانه –متاسفانه- اگر یک توریست آمریکایی توی خیابان ازمان بپرسد «جوگیر یعنی چی؟» پاسخ در شانی برای این توریست آمریکایی انتزاعی نداریم و به همین سادگی با آبروی کشورمان بازی کرده ایم.
مثال دیگری از این دست، کلمهی چاقال است. همه ما به خوبی با دیدن یک چاقال می فهمیم که یک چاقال دیدهایم، مثلن بدون هیچ تردید و مکثی، حتی اگر برای اولین بار کامران و هومن را توی پی امسی ببینیم میگوییم «عه، این چاقالا رو ببین،» اما نمیتوانیم دقیقن مولفههای چاقال بودن را تعریف کنیم. دقیقن کجای کامران و هومن چاقال است و چرا چاقال هستند؟ نمیدانیم یا حداقل قدرت بیانش در جملههای قابل فهم را نداریم، در نهایت میتوانیم دستهایمان را با هیجان توی هوا تکان بدهیم و چند جملهی ناتمام بگوییم اما قطعن نمیتوانیم مفهوم و چرایی چاقال بودن کامران و هومن را «میخکوب» کنیم.
شاید کسی بحث کند که فهم و استفاده از این نوع کلمات تجربه و زندگی در تار و پود یک جامعه را میطلبد، به نوعی تجربه و لیاقت میخواهد که با دیدن جوگیر خیلی سریع بتوانی برچسب مورد نظر را بهش بزنی. اگرچه این استدلال تا حدی درست است، اما در پسش فرار از تدقیق نهفته است. تلاش من این است که به سهم خودم فقط کمی روی مفهوم جو «مانور» بدهم به امید روشن شدنش. ارایهی تعریف جامع برای این نوع کلمات و برچسبها امر ناممکنی است و من هم چنین ادعای جسورانهای نمیکنم؛ اتفاقن خود چنین ادعایی شاید باعث شود که خوانندهی کارکشته سریع و بجا برچسب جوگیر به آدم بزند.
طوفان شکسته بید مجنون!
بازیگرِ جادوگرِ حیله گر کو؟
باید خیره بشم به کدوم روزنه؟
وقتی کورسوی هر نوری میشه محکوم..